Egypt, Ethiopia and Sudan sign deal to end Nile dispute

• 23 March 2015
 
• From the sectionAfrica

Egypt's leader (l) signed the deal, despite expressing reservations

Three African leaders have signed an initial deal to end a long-running dispute over the sharing of Nile waters and the building of Africa's biggest hydroelectric dam, in Ethiopia.

The leaders of Egypt, Ethiopia and Sudan signed the agreement in Sudan's capital, Khartoum.

Egypt has opposed the Great Ethiopian Renaissance Dam, saying it would worsen its water shortages.

Ethiopia says the dam will give it a fairer share of Nile waters.

In 2013, Ethiopia's parliament ratified a controversial treaty to replace colonial-era agreements that gave Egypt and Sudan the biggest share of the Nile's water.

Egypt's then-President Mohamed Morsi said he did not want war but he would not allow Egypt's water supply to be endangered by the dam.

www.abiy1702.blogspot.com

'Veto power'

Mr Morsi's successor, Abdul Fattah al-Sisi signed the deal with Ethiopia's Prime Minister Halemariam Desalegn and Sudan's President Omar al-Bashir.

The three leaders welcomed the "declaration of principles" agreement in speeches in Khartoum's Republican Palace, and watched a short film about the Grand Renaissance Dam that highlighted how it could benefit the region, the Associated Press news agency reports.

Mr Halemariam said he wanted to give an assurance that the dam would "not cause any harm to downstream countries", Reuters news agency reports.

Mr Sisi said the project remained a source of concern to Egypt.

"The Renaissance Dam project represents a source of development for the millions of Ethiopia's citizens through producing green and sustainable energy, but for their brothers living on the banks of that very Nile in Egypt, and who approximately equal them in numbers, it represents a source of concern and worry," he said.

"This is because the Nile is their only source of water, in fact their source of life."

Ethiopia wants to replace a 1929 treaty written by Britain that awarded Egypt veto power over any project involving the Nile by upstream countries.

Ethiopia says the $4.7bn (£3.1bn) dam will eventually provide 6,000 megawatts of power.

Egypt was apparently caught by surprise when Ethiopia started diverting the Blue Nile - a tributary of the Nile - in 2013.

Ethiopia says the river will be slightly diverted but will then be able to follow its natural course.

Egyptian politicians were inadvertently heard on live TV in 2013, proposing military action over the dam.

Ethiopia has received strong backing from five other Nile-basin countries - Rwanda, Tanzania, Uganda, Kenya and Burundi.

Full text of 'Declaration of Principles' signed by Egypt, Sudan and Ethiopia

Sign in About Us Last Update 1:28 Tuesday, 24 March 2015 Home Egypt World Business Opinion Arts & Culture Folk Sports Life & Style Heritage Books Multimedia Full text of 'Declaration of Principles' signed by Egypt, Sudan and Ethiopia  In an important step towards resolving a long-running dispute over the Grand Renaissance Dam, the leaders of Egypt, Ethiopia and Sudan have signed in Khartoum a declaration of principles as follows MENA and Ahram Online, Monday 23 Mar 2015 Print Send Views:1282 File photo: A general view shows construction activity on the Grand Renaissance dam in Guba Woreda, Benishangul Gumuz region March 16, 2014 (Photo: Reuters) Related Sisi arrives in Addis Ababa, to address Ethiopian parliament Egypt, Ethiopia and Sudan sign declaration of principles to resolve Nile dam dispute Water minister says Nile deal will be binding on Egypt, Ethiopia and Sudan Ahram Online publishes a translated version of the "Declaration of Principles" signed by Egypt, Sudan and Ethiopia in a step to put an end to a four-year dispute over Nile water sharing arrangements among Nile Basin countries. Ten principles are outlined in the document signed by the three countries. Introduction Valuing the increasing need of the Arab Republic of Egypt, the Federal Democratic Republic of Ethiopia and the Republic of the Sudan for their over-border water sources, and realising the importance of the Nile River as a source of life and a vital source for the development of the people of Egypt, Ethiopia and Sudan, the three countries have committed themselves to the following principles concerning the Grand Ethiopian Renaissance Dam: 1. Principle of cooperation: - Cooperation based on mutual understanding, common interest, good intentions, benefits for all, and the principles of international law. - Cooperation in understanding the water needs of upstream and downstream countries across all their lands. 2. Principle of development, regional integration and sustainability: - The purpose of the Renaissance Dam is to generate power, contribute to economic development, promote cooperation beyond borders, and regional integration through generating clean sustainable energy that can be relied on. 3. Principle of not causing significant damage:   - The three countries will take all the necessary procedures to avoid causing significant damage while using the Blue Nile (the Nile's main river).   - In spite of that, in case significant damage is caused to one of these countries, the country causing the damage [...], in the absence of an agreement over that [damaging] action, [is to take] all the necessary procedures to alleviate this damage, and discuss compensation whenever convenient. 4. Principle of fair and appropriate use: - The three countries will use their common water sources in their provinces in a fair and appropriate manner. - To ensure fair and appropriate use, the three countries will take into consideration all guiding elements mentioned below: a. The geographic, the geographic aquatic, the aquatic, the climatical, environmental elements, and the rest of all natural elements. b. Social and economic needs for the concerned Nile Basin countries.     c. The residents who depend on water sources in each of the Nile Basin countries. d. The effects of using or the uses of water sources in one of the Nile Basin countries on another Nile Basin country. e. The current and possible uses of water sources. f. Elements of preserving, protecting, [and] developing [water sources] and the economics of water sources, and the cost of the procedures taken in this regard. g. The extent of the availability of alternatives with a comparable value for a planned or a specific use. h. The extent of contribution from each of the Nile Basin countries in the Nile River system. i. The extent of the percentage of the Nile Basin's space within the territories of each Nile Basin country.   5. The principle of the dam's storage reservoir first filling, and dam operation policies:   - To apply the recommendations of the international technical experts committee and the results of the final report of the Tripartite National Technical Committee during different stages of the dam project. - The three countries should cooperate to use the final findings in the studies recommended by the Tripartite National Technical Committee and international technical experts in order to reach: a. An agreement on the guidelines for different scenarios of the first filling of the Grand Ethiopian Renaissance Dam reservoir in parallel with the construction of the dam. b. An agreement on the guidelines and annual operation policies of the Renaissance Dam, which the owners can adjust from time to time. c. To inform downstream countries, Egypt and Sudan, on any urgent circumstances that would call for a change in the operations of the dam, in order to ensure coordination with downstream countries' water reservoirs. - Accordingly the three countries are to establish a proper mechanism through their ministries of water and irrigation. - The timeframe for such points mentioned above is 15 months from the start of preparing two studies about the dam by the international technical committee. 6. The principle of building trust: - Downstream countries will be given priority to purchase energy generated by the Grand Ethiopian Renaissance Dam. 7. The principle of exchange of information and data: - Egypt, Ethiopia and Sudan will provide the information and data required to conduct the studies of the national experts committees from the three countries in the proper time. 8. The principle of dam security: - The three countries appreciate all efforts made by Ethiopia up until now to implement the recommendations of the international experts committee regarding the safety of the dam. - Ethiopia will continue in good will to implement all recommendations related to the dam's security in the reports of the international technical experts. 9. The principle of the sovereignty, unity and territorial integrity of the State: The three countries cooperate on the basis of equal sovereignty, unity and territorial integrity of the state, mutual benefit and good will, in order to reach the better use and protection of the River Nile.  10. The principle of the peaceful settlement of disputes: The three countries commit to settle any dispute resulting from the interpretation or application of the declaration of principles through talks or negotiations based on the good will principle. If the parties involved do not succeed in solving the dispute through talks or negotiations, they can ask for mediation or refer the matter to their heads of states or prime ministers.

The origin of ethnic politics in Ethiopia (by Leenco Lata)

Posted by ODF on Saturday, March 21, 2015 · Leave a Comment 

The Reporter – March 21.2015

Controversy has been dogging the policy of structuring Ethiopia as a multinational federation ever since it was publicly aired almost twenty- five years ago.

There are those who vociferously and persistently condemn the Ethiopian Peoples’ Revolutionary Democratic Front (EPRDF) leaders for introducing the politicization of ethnicity by embracing this policy.

On the other hand, there are those who like wise consistently commend EPRDF leaders for the same reason. However, putting the adoption of this policy in an historical perspective would prove that both stands are wrong.

The erroneousness of the stand of both those who commend and those who condemn EPRDF leaders for structuring Ethiopia as a multinational federation becomes easily explicable by recalling the famous statement by Marx that “Men make their own history, but they do not make it as they please; they do not make it under self-selected circumstances, but under circumstances existing already, given and transmitted from the past.” It is the circumstance prevailing when EPRDF leaders came to power that rendered structuring Ethiopia as multinational federation inescapable and not their alleged noble or ignoble intensions.

What was that circumstance? At the time, struggles for national self-determination by the Oromos, Tigreans, Ogadenis, Sidamas, etc. were gathering momentum while more and more communities (Gambellas, Benishanguls, etc,) were joining the fray with every passing year. Accommodating these quests for self-determination by structuring Ethiopia as a multinational federation was, hence, simply inescapable.

The critics of the present multinational federation blame the spokespersons of these struggles for self-determination for politicizing ethnicity/language for the first time in the country’s history. Nothing could be further from the truth. On the contrary, these struggles were simply a natural response to a prior state-driven policy of politicizing ethnicity/language. This state-driven politicization of ethnicity/language goes as far back as 1933 when the then Minister of Education, Sahlu Tsedalu, proposed the following policy:

ያገር ጉልበት ኣንድነት ነው ኣንድነትንም የሚወልደዉ ቋንቋ ልማድና ሃይማኖት ነዉ . . .
በመላ ኢትዮዽያ ግዛት ለሥጋዊና ለመንፈገሳዊ ሥራ ያማሪኛና የግዕዝ ቋንቋ ብቻ በሕግ ጸንተዉ እንዲኖሩ ሌላዉ ማናቸውም የአረማዉያን ቋንቋ ሁሉ እንዲደመሰስ ማድረግ ያስፈልጋል. . .

The rough translation of which is: “Unity is the strength of a country, and the sources of unity are language, custom and religion . . . [It is thus necessary] to legally preserve in the whole of Ethiopia only Amharic and Ge’ez [We can ignore Ge’ez for it was merely a liturgical language of the Ethiopian Orthodox Church largely incomprehensible to ordinary believers.] for spiritual and earthly use [while] the language of every pagan must be erased.”

This policy to erase all languages except Amharic amounts to an ethnocidal intention of eradicating all communities except the speakers of Amharic. The targets of this discriminatory policy had no choice but to launch struggles for self-determination with a view to averting the state-driven intention to eradicate them. These struggles were, hence, the effect of a prior act of politicizing ethnicity/language and not its cause as commonly presumed by the critics of the present multinational federation in Ethiopia.

This language-based policy was ultimately codified in laws proscribing the use of all languages except Amharic at public events, including prayer meetings as if the Almighty could understand only one language.

It is common for all builders of empires to simply impose their language as the only official medium for administrative purposes but the builders of contemporary Ethiopia are perhaps unique in legally proscribing the use of other languages.

This discriminatory language-based policy ultimately influenced how Ethiopian identity (ኢትዬጵያዊነት) was portrayed. It gave rise to the version of Ethiopian identity (ኢትዬጵያዊነት) that was synonymous with being a speaker of Amharic and totally opposed to being an Oromo, Sidama, Tigrean, etc. By implication, this version of Ethiopianness (ኢትዬጵያዊነት) was expected to blossom on the graveyards of Oromonnet, Sidamannet, Tigraynnet, and the identities of all other peoples.

Equating being an Ethiopian with being a speaker of Amharic in due course drew the criticism of the Ethiopian student radicals of the 1960s. In particular, Walillign Mekonen’s article of 1969 cogently stated: “To be a ‘genuine Ethiopian’ one has to speak Amharic, to listen to Amharic music, to accept the Amhara-Tigre religion, Orthodox Christianity and to wear the Amhara-Tigre Shamma in international conferences. In some cases to be an ‘Ethiopian’, you will even have to change your name. In short to be an Ethiopian, you will have to wear an Amhara mask (to use Fanon’s expression).”

This state-driven policy of politicizing identity ultimately fomented the natural response of celebrating one’s identity by those whose languages and other contents of their identity kit were targeted for erasure. Thereafter, the course was set for members of these societies to invoke and launch the struggles for the self-determination of their national communities.

Advocating the right to national self-determination was not restricted to the members of these subjugated nations or nationalities. It also figured prominently in the political programmes of the country-wide leftist ML parties that came on the Ethiopian political landscape in the early 1970s. The debate that raged between the Ethiopian People’s Revolutionary Party (EPRP) and the All-Ethiopia Socialist Movement (more widely known by its Amharic acronym MEISON) concerned not the legitimacy of invoking the right to self-determination per se but it is a possible end point. The EPRP endorsed the right to national self-determination up to and including secession and very vocally faulted MEISON for failing to go to the same extent.

Goaded by the EPRP and cajoled by MEISON, even the military regime (Derg) ended up embracing a watered down version of self-determination in the form of regional autonomy. After prevaricating on the question for some years, the Derg finally extended regional autonomy to a selected group of minorities in its so-called Constitution of 1987. No other evidence is needed to prove that Ethiopia was already on a slippery slope leading to multinational federation than this measure by the highly centrist military regime.

EPRDF leaders thus had no other choice but to go one stage further in satisfying the ongoing quests for self-determination by structuring Ethiopia as a multinational federation when they unseated and replaced the Derg in 1991. Hence, it is the “circumstance existing already” that made adopting multinational federation necessary instead of the alleged noble or ignoble intentions of the incoming ruling group.

Political groups are merely wasting their time and energy by arguing to the contrary.

Multinational federalism is simply the latest natural step in Ethiopia’s political development that resulted from neither the generosity nor nefarious aspirations of any group. What should occupy all concerned is how to refine and polish this political order for the good of all Ethiopian peoples. When posed in this fashion, several cautions that need to be underscored come to mind.

First, those aspiring to undo the extant multinational federation need to carefully re-examine their project for its success does not look likely without horrendous bloodshed. Despite its undeniable practical short comings, no national community would willingly give up the right to self-government enshrined in the present Constitution.

Second, the intimate relationship between federalism and democracy cannot be over-emphasized. While it is certainly possible to exercise democracy without federalism, instituting federalism without democracy is not only an oxymoron but also a recipe for disaster as the recent experiences of the former Union of Soviet Socialist Republics (USSR) and Yugoslavia so tragically demonstrated.

All concerned should realize that federations are inherently fragile and multinational ones are possibly even more so. The success of any federation hinges on the willingness to strike a proper balance between over-centralization and over-decentralization. Over-centralization is potentially dangerous for it would tend to negate the very rationale of federation, recognizing and respecting local communities’ right to self-government. The frustration bred by over-centralization could lead to unexpected outbursts of the anger of concerned communities. Over-decentralization, on the other hand, could breed institutional incoherence potentially culminating in breakdown.

Let us face it: The cohesion supposedly underpinned by the linguistic and cultural homogeneity of the nation-state model has proven elusive even in its birth place, Western Europe and other parts of the globe settled by Western Europeans. This is evidenced by the invocation of sub-state identity in quintessential liberal democratic countries such as Spain, Belgium, United Kingdom, Canada, etc. Developments in the same countries also obviates the presumption by some in Ethiopia that instituting a liberal democratic order would automatically satisfy demands for group rights.

We are living through an era when the foundation of democratic political order is contested in large parts of the world. Religion, history, culture, economy, etc. are competing to serve as the foundation of an acceptable political order. Studies show that the territorial extension of the state is pulled in different directions depending on its role as the container of power, wealth and culture. When the state is deployed as a container of power, preserving existing boundaries gets greater attention. When it is tapped as a wealth container, encompassing larger territory becomes prioritized. When it is conceived as a container of culture, however, it would tend towards smaller size. What can possibly simultaneously satisfy all three tendencies is forging fora for political participation at supra-state, state and sub-state levels.

Finally, what is the origin of “ethnic politics” in Ethiopia? Who is to blame for this supposedly divisive policy? The rulers of Ethiopia are responsible for uncorking the genii of “ethnic politics” in early twentieth century. In due course, reactive invocations of identity continued to spread to other communities. Instead of aspiring to rebottle this jinni, unlikely without significant bloodletting, all should consider how to deploy it for the good of all.

አሰብ የአፋር ነው እኮ፡፡ Former Ethiopian President Girma W/Giorgis

15 MARCH 2015 ተጻፈ በ  ሔኖክ ረታ

• የጽሑፍ መጠን   
• ኢሜይል 
• አስተያየት ይስጡ

шаблоны RocketTheme
Форум вебмастеровባለፈው ታኅሳስ ወር 91ኛ ዓመት የልደት በዓላቸውን ያከበሩት የቀድሞው የኢፌዲሪ ፕሬዚዳንት ግርማ ወልደ ጊዮርጊስ ዓመት ባስቆጠረው ድኅረ ቤተ መንግሥት ሕይወታቸው፣ የአገሪቱ ፕሬዚዳንት በነበሩበት ወቅት ጀምረዋቸው ስለነበሩ አገራዊ ጉዳዮችና ወቅታዊ አጀንዳዎች ጋር በተያያዘ ከሔኖክ ረታ ጋር ቆይታ አድርገዋል፡፡

ሪፖርተር፡- በሌላ በኩል የአደዋን ጦርነት በማንሳት አፄ ምንሊክ ኤርትራን በመተው መመለሳቸውን ችግሩ ሥር የሰደደ እንደነበር የሚናገሩትስ?አቶ ግርማ፡- ከዚያ በፊትም እኮ በጉራዕና በሌሎችም ጦርነቶች ተሞክሯል፡፡ አልተቻለም እንጂ፡፡ ምንሊክ በነበረው መሣሪያና በቀረው የሰው ኃይል ወደዚያ ገፍቶ ቢሄድ ሌላ ጣጣ (ባክፋየር) ነበር የሚያደርገው፡፡ ስለዚህ ምንሊክ እስከቻለው ድረስ ሄዶ መመለሱ ጥሩ ብልኃት (ዊዝደም) ነው ብዬ ነው የማስበው፡፡ በዚያን ጊዜ የነበረውን የጨዋታ ሕግና የተጫዋቾችን አቅም ነው ማየት የሚገባው፡፡ 

 ሪፖርተር፡- እንደሚታወቀው እርስዎ በአካባቢ ጥበቃና በዱር እንስሳት አያያዝ በግልዎ የሚያደርጉት ጥረት አለ፡፡ ከሰሞኑ አንድ የኬንያ ሚዲያ የኢትዮጵያ አናብስት ቁጥር በአደገኛ ሁኔታ እየተመናመነ መምጣቱንና ከኢትዮጵያ ጋር የጠበቀ ታሪካዊ ቁርኝት ያለው የአንበሳ ዝርያ ደብዛው ሊጠፋ እንደሚችል ጠቁሞ ነበር፡፡ ምን ተሰማዎት?

አቶ ግርማ፡- ይህን ዜና እንኳን አልሰማሁም፡፡ ይሁንና የአካባቢ ጥበቃና የዱር እንስሳት ጉዳይ አሳሳቢ መሆኑ አይካድም፡፡ ቀደም ሲል የአገሪቱ ደን 60 በመቶ የነበረ ሲሆን፣ አሁን ወደ ሦስት በመቶ [መንግሥት 15 በመቶ ደርሷል ይላል] አሽቆልቁሏል፡፡ ይህ ደግሞ በአየር ንብረቱ ላይና በብዝኃ ሕይወቱ ላይ ተፅዕኖ ይፈጥራል፡፡ በዚህም ምክንያት የዱር እንስሳቱ ሌላ ምቹ መጠለያን በመሻት ይሰደዳሉ፡፡ ከአንበሳ ጋር በተያያዘ ለተነሳው ጥያቄ፣ አንበሳ በባህሪይው ጥቅጥቅ ያለ ደን ሳይሆን በረዣዥም ሳር የተሞላ ሜዳማ አካባቢን የሚመርጥ ነው፡፡ ስለዚህ ከደን መመንጠር ጋር አይያያዝም፡፡ ሆኖም የሰዎች መስፋፋትና ተፈጥሮአዊው የእርስ በርስ የመተዳደን ሁኔታ ሲቀንስ አንበሳ ተፅዕኖ ውስጥ ሊወድቅ ይችላል፡፡ በበኩሌ ለአንበሳ የተለየ ፍቅር የለኝም፡፡

ሆኖም  አንበሳ የጀግንነትና የኩራት ምልክት በመሆኑ ደስ ይለኛል፡፡ አንበሳ ኃይሉ ክንዱ ላይ ነው፡፡ እንደሌላ አውሬ ተናካሽ አይደለም፡፡ ከኢትዮጵያ ጋርም የሚያያይዘው ጉዳይ ቀደም ሲል ነገሥታቱ በተለይም የሰለሞናዊ ሥርወ መንግሥትን ከአንበሳ ጋር ማዛመዱ ነው፡፡ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴም ‹‹ንጉሠ ነገሥት ዘ ኢትዮጵያ ዘ እምነገደ ይሁዳ ሞኣ አንበሳ›› የሚል የንግሥና መጠሪያ (ማዕረግ) ነበራቸው፡፡ ስለዚህ ልክ ነው ኢትዮጵያና አንበሳ የሚያገናኛቸው ታሪካዊ መሠረት አለው፡፡ እኔ በበኩሌ አንበሳን እወዳለሁ፣ በአሁኑ ወቅትም ሆለታ አካባቢ አሥር ያህል አንበሶች አሉኝ፡፡ አንበሳ በዙ (በግቢ) ውስጥ ታግቶ መቀመጥ የለበትም፡፡ የእኔ አንበሶች በሰፊ ቅጥር መጠለያ ነው የሚገኙት፡፡ ሰፊ ክልል በመሆኑ አንበሶች ብቻ ሳይሆኑ እንደ አቦ ሸማኔ ያሉ ሌሎች የዱር እንስሳትም ይገኛሉ፡፡ ጥቁር ጎፈር ያለውና በኢትዮጵያ ብቻ የሚገኘው አንበሳም እዚሁ ቦታ ይገኛል፡፡ የተባለው ዘገባ እውነት ሊሆን ይችላል፡፡ ይህንንም ነገር በደንብ አጣርቶ መፍትሔ ማፈላለግ ያስፈልጋል፡፡ አንበሳ ከኢትዮጵያ ሊጠፋ ይችላል የተባለው ግን አይመስለኝም፡፡ አይጠፋም፡፡ እኛም የተለየ ሥራ እየሠራን ነው፡፡ መጠለያው የመማሪያና የመመራመርያ ክፍሎች ሁሉ አሉት፡፡ ወደፊት የአንበሶቹ ቁጥር ሲበራከት ልዩ ቦታ ይሆናል፡፡

ሪፖርተር፡- ወደ ቤተ መንግሥት ለፕሬዚዳንትነት ከማምራትዎ በፊት ቤተ መንግሥቱን በደንብ ያውቁት እንደነበርና በቤተ መንግሥትም በንጉሡ ፊት ለመጀመሪያ ጊዜ በክብር የደነሱ መሆንዎ ይነገራል፡፡ እውነት ነው?

አቶ ግርማ፡- ልክ ነው፡፡ ንጉሡ 25ኛ በዓላቸውን ባከበሩበት ዕለት የኢዮቤልዩ በዓላቸውን ማለቴ ነው፡፡ ቤተ መንግሥቱም እኮ ኢዮቤልዩ ነው የሚባለው፡፡ እናም በዚያን ቀን በርከት ያሉ እንግዶች ተገኝተው ነበር፡፡ በኋላ ሙዚቃ ተጀመረ፡፡ አልጋ ወራሽም ተነሱ፡፡ የጦር ሚኒስትሩም ራስ አበበ ያረጋል እንዲሁ ተነሱና ሞቅ ሞቅ ሲል በዕድሜም፤ በማዕረግም ትንሹ እኔ ስለነበርኩ እንድደንስ ተጋበዝኩኝ፡፡ ‹‹ፍራክ›› ታውቃለህ? ‹‹ፍራክ›› ማለት ስፔኖች በእንዲህ ያለ ልዩ ግብዣ ላይ የሚለብሱት ነጣ ያለ ልብስ ነው፡፡ እኔ በሲቪል አቪዬሽን ተጠሪነቴ ወደ ስፔንና ሌሎችም የአውሮፓ አገሮች እሄድ ስለነበር አዲስ አልገዛሁም፡፡ ቀደም ሲል ከዚያ ያመጣሁት ነበረኝና ባለቤቴን ይዤ ተነሳሁ፡፡ እሷ ትንሽ ፈርታ ነበር፡፡ እህቷም እዚያው ነበረች፡፡ በኋላ ግን እንደምንም አስነሳኋትና ዋልዝ ደነስን፡፡ ከዚያም ሮክ ኤንድ ሮል ጨመርንላቸው፡፡ ንጉሡ በጣም ነበር የተደሰቱት፡፡ ወደኔ ጠረጴዛ ብቻ ሦስት ጠርሙስ ሻምፓኝ አስላኩልኝ፡፡ እኔ በደነስኩት ሌሎች ሰዎች ሻምፓኙን እየቀዱ መጠጣት ጀመሩ፡፡ 

ሪፖርተር፡- በዚያ ዕድሜና በእነዚያ ሁሉ ሹማምንት መሀል በተለይም በንጉሡ ፊት ለመደነስ ሲጋበዙ አልፈሩም?

አቶ ግርማ፡- እሱማ ትንሽ ያስፈራል፡፡ ግን ይኼ እኮ የተከበረ ቦታ ነው፡፡ ደጃች ውቤ ሠፈር እንኳን ደንሰን የለ እንዴ ብዬ ነበር ባለቤቴንም ያደፋፈርኳት፡፡ ከዚያ በኋላም አንድ ሁለት ጊዜ ደንሻለሁ፡፡ አንዴ ስለታወቅኩ ይጠበቅብኝ ነበር፡፡ 

ሪፖርተር፡- እንግዲህ የሥልጣን ዘመንዎን ጨርሰው አሁን በዕረፍት ላይ ይገኛሉ፡፡ ሕይወት ከቤተ መንግሥት በኋላ ምን ይመስላል?

አቶ ግርማ፡- በጣም ጥሩ ነው፡፡ አሁን የተሻለ ነፃነት ይሰማኛል፡፡ ቤተ መንግሥት ፕሮቶኮሉ አስቸጋሪ ነው፡፡ እንግዳ መቀበል መሸኘቱ፣ ደብዳቤ መቀበሉ ሁሉ ቀርቷል፡፡ አሁን ደስ ብሎኝ እየኖርኩ ነው፡፡ ያኔ ተሹሜ ስገባ የነበረው ስሜትም አስደሳች ነበር፡፡ ትንሽ አሞኝ የነበረ ቢሆንም እንደምንም ፓርላማው ሲከፈት ተገኝቻለሁ፡፡ 

ሪፖርተር፡- አሁን ግን አንዳንድ ጉዳዮች የያዝዎት ይመስላሉ፡፡ ይህ ራሱ የቀድሞ ፕሬዚዳንት ቢሮ ነው የሚባለው፡፡

አቶ ግርማ፡- አዎ እሱማ ቢሮ ነው፡፡ ደብዳቤዎች ይመጣሉ፣ አንዳንድ ቀደም ሲል የጀመርኳቸው ሥራዎችም አሉ፡፡ ስለዚህ ልዩነቱ የቤተ መንግሥት ቢሮ አለመሆኑ ነው እንጂ እንግዶችም ይመጣሉ፡፡ ደብዳቤዎች ይፈረማሉ፡፡ እኔ እንደ ድሮው ደብዳቤ ቶሎ ነው ፈርሜ የምመልሰው፡፡ አላቆይም፡፡ ለዚያ ነው መሰለኝ ይኼው ቶሎ ቶሎ ይመጣል፡፡ 

ሪፖርተር፡- እንግዲህ እርስዎ በሦስቱም ሥርዓቶች ውስጥ አልፈዋል፡፡ በሥርዓቶቹ ላይ ምን ዓይነት አስተያየት አለዎት? አገሪቱ በእነዚህ ሥርዓቶችስ ያለፈችበትን ሁኔታ እንዴት ያጤኑታል?

አቶ ግርማ፡- ያው በንጉሡ ዘመን የነበረው ብዙም ለነፃነት ቦታ የሚሰጥ አልነበረም፡፡ አገሪቱም በንጉሣዊ የዘውድ አገዛዝ ሥር ስለነበረች ለመቃወምና ለውጥ ለማምጣት የሚያመች ሁኔታ አልነበረም፡፡ ያም ሆኖ ንጉሡ የሠሯቸው ብዙ ጠቃሚ ሥራዎች ነበሩ፡፡ ከዚያ ባልታሰበ ሁኔታ የመጣው ለውጥ በራሱ ሒደት ነበር፡፡ እኔ በበኩሌ በመልካም ነበር የተቀበልኩት፡፡ ምክንያቱም ተማሪውን ያነሳሳና ሰፊውን የኅብረተሰብ ክፍል ያነቃነቀ ለውጥ ነበር፡፡ ስለዚህ ለውጡ አስፈላጊ ነበር፡፡ በወቅቱ የሲቪል አቪዬሽን ዋና ዳይሬክተር ነበርኩኝ፡፡ በሌላ በኩል የኢሕአዴግን መንግሥት ሳየው አሁን ኢትዮጵያ ያለችበትን አዲስ መንገድ የቀየሰ ነው፡፡ ዘጠኝ መንግሥታትን ፈጥሮ በአንድነት አንዱ አንዱን ሳይጫነው እንዲስተዳደር ነው የተደረገው፡፡ በበኩሌ የሽግግር መንግሥቱ ብዙ ርቀት ሊሄድ እንደሚችል አውቅ ነበር፡፡ ጊዜያዊ የሽግግር መንግሥቱ ጥሩ ተዋፅኦ ነበረው፡፡ ሁሉንም ቡድን ማለት በሚያስችል መንገድ ያካተተ ነበር፡፡ በተለይ መለስን የማደንቀው የፌዴራል አስተዳደሩን በጥሩ ሁኔታ ያዋቀረ መሐንዲስ በመሆኑ ነው፡፡ አገሪቱ ከነበረባት የመበታተን አደጋ እንድትተርፍ የቀየሰው ዘዴ ትክክል ነበር፡፡ 

ሪፖርተር፡- ከዚህ ለውጥ ጋር በተያያዘ የሚነሳው ዋና ጉዳይ የኤርትራ ጉዳይ ነው፡፡ በኤርትራ ጉዳይ ላይ የመንግሥታቱን አቋም በደንብ ለይተው ያውቃሉ ከሚባሉ ግለሰቦች መካከል አንዱ እርስዎ እንደሆኑ ይነገራል፡፡

አቶ ግርማ፡- ከኤርትራ ጋር ያለኝ ጉዳይ የተለየ ነው፡፡ ለ21 ዓመታት በኤርትራ ኖሬያለሁ፡፡ ሕዝቡን አውቀዋለሁ፡፡ ሕዝቡም ያውቀኛል፡፡ ቀደም ሲል በንጉሡ ዘመን ኢትዮጵያ እንደ አባት ኤርትራ እንደ ልጅ ሆነው እንዲተዳደሩ በተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የተነደፈው ዘዴ ጥሩ ነበር፡፡ በኋላ ‹‹ነፃነት ወይም ባርነት›› በሚሉ አንዳንድ ኃይሎች ይህ ሁኔታ ፈተና ውስጥ እንዲወድቅ ተገዷል፡፡ በተለይ ንጉሡን ይህ ጥሩ ዘዴ አለመሆኑን የሚመክሩ ሰዎች ነበሩ፡፡ ‹‹ይኼ ፌዴሬሽን ደግሞ ምንድነው?›› እያሉ ንጉሡን የሚያዘናጉ ሰዎችም ነበሩ፡፡ ብዙ ተስፋ የተጣለበት ነበር ሳይሆን ቀረ፡፡ ንጉሡ ይህን መሉ በሙሉ ተግባራዊ ባለማድረጋቸው ሽፍታ ተፋጥሯል፡፡ ደርግም የነበረውን ሰላም አስቀጥሎ ለመጓዝ ሞክሯል፡፡ መዋጋት በነበረበት ጊዜ ደግሞ ተዋግቷል፡፡ እንደዚያም ሆኖ መሬቱ በጦርነት በተያዘ ጊዜ ምግብ በአውሮፕላን እየጫነ ሲመግብ የነበረውን ሁኔታ ለማስጠበቅ አስቦ ነበር፡፡ አልተቻለም፡፡ ኢሕአዴግ አዲስ አበባ ከመግባቱ ሦስት ወራት ቀድሜ ነበር ከዚያ የተመለስኩት፡፡ በአስመራ የሰሜን ክፍላተ ሀገር የትራንስፖርትና መገናኛ ተጠሪ ሆኜ ነበር የማገለግለው፡፡ በኋላ ሁኔታዎች እየተቀያየሩ መጡ፡፡ እዚያ ካሉ አለቆቼ ጋርም አለመግባባት ተፈጠረ፡፡ አንዱ እንዲያውም ይህን ሰውዬ አስረዋለሁ ማለት ጀመረ፡፡ ሁኔታው አስቸጋሪ ሲሆን እዚህ ተመልሼ መጥቼ መገናኛ አካባቢ ቢሮ ተሰጥቶኝ መሥራት ጀመርኩኝ፡፡ ሁኔታው እንደዚህ መሆን አልነበረበትም፡፡ ያን ጊዜ በግርማዊነታቸው የቀጥታ ትዕዛዝ በመደረጉና እሳቸው ‹‹ፌዴሬሽን የሚባል ነገር ምንድነው?›› በሚሉ ሰዎች ተፅዕኖ በመውደቃቸው ሽፍታ ተፈጠረ ማለት ነው፡፡ በኢሕአዴግ በኩል ግን የኤርትራ መገንጠል ከብሔራዊ ስሜት ጋር ሊያያዝ ይችላል፡፡ ኤርትራ ከዚያ በፊትም ከኢትዮጵያ ጋር አንድ አልነበረችም፡፡ በበኩሌ መለስ ጥሩ ‹‹ናሽናሊስት›› አልነበረም ብዬ አላስብም፡፡ 

ሪፖርተር፡- የአሰብንስ ጉዳይ እንዴት ይመለከቱታል?

አቶ ግርማ፡- አሰብ የአፋር ነው እኮ፡፡ አንድ የአፋር ባላባት ወደቡን ለከሰል ማራገፊያነት አከራየው፡፡ ጣሊያኖች ገቡ፡፡ ጣሊያኖች አሰብን ከኤርትራ ጋር ቀላቀሉት ማለት ነው፡፡ ስለዚህ አሰብ በአፋር ክልል መንግሥት ሥር መተዳደር ነበረባት፡፡ የሆነ ሆኖ ግን …

ሪፖርተር፡- አንዳንድ ወገኖች ደርግን በኤርትራ ጉዳይ ተወቃሽ ያደርጋሉ፡፡ እርስዎስ?

አቶ ግርማ፡- ደርግ ኤርትራ ውስጥ ምን አደረገ አሉ? በመጀመሪያ ጉዳዩን በሰላም ለመፍታት ሞክሯል፡፡ መዋጋት በነበረበት ወቅት ደግሞ ተዋግቷል፡፡ ይኼ ደግሞ ከብሔራዊ ስሜት የሚመነጭ ነው፡፡ እንዲያውም መሬቱ በጦርነት በተከበበ ጊዜ እኮ ምግብና ነዳጅ በአየር እያጓጓዘ ሕዝቡን መግቧል፡፡ ኢሳያስ እንኳን ይህን ማድረግ ባለመቻሉ በቀን በሺሕ የሚቆጠር ዜጋ እየተሰደደ ነው፡፡ ያን ጊዜ የአየር ኦፕሬሽን ኃላፊ ነበርኩ፡፡ የሰላም ኮሚሽነር ሆኜ ነበር ወደ ኤርትራ የተጓዝኩት፡፡ እንዲያውም ንጉሡ ተወቃሽ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ ምክንያቱም እሳቸው በኤርትራ ሕዝብ ዘንድ እንደ እግዚአብሔር ነበር የሚታዩት፡፡ ይህን እያወቁ ነው እንግዲህ ፌዴሬሽኑን እስከ መጨረሻው ተግባራዊ ማድረግ ያቃታቸው፡፡ 

ሪፖርተር፡- በሌላ በኩል የአደዋን ጦርነት በማንሳት አፄ ምንሊክ ኤርትራን በመተው መመለሳቸውን ችግሩ ሥር የሰደደ እንደነበር የሚናገሩትስ?

አቶ ግርማ፡- ከዚያ በፊትም እኮ በጉራዕና በሌሎችም ጦርነቶች ተሞክሯል፡፡ አልተቻለም እንጂ፡፡ ምንሊክ በነበረው መሣሪያና በቀረው የሰው ኃይል ወደዚያ ገፍቶ ቢሄድ ሌላ ጣጣ (ባክፋየር) ነበር የሚያደርገው፡፡ ስለዚህ ምንሊክ እስከቻለው ድረስ ሄዶ መመለሱ ጥሩ ብልኃት (ዊዝደም) ነው ብዬ ነው የማስበው፡፡ በዚያን ጊዜ የነበረውን የጨዋታ ሕግና የተጫዋቾችን አቅም ነው ማየት የሚገባው፡፡ 

ሪፖርተር፡- ታዲያ አሁን ኢትዮጵያና የኤርትራ ሁኔታ ምን ዕድል የሚገጥመው ይመስልዎታል?

አቶ ግርማ፡- እኔ በበኩሌ ወደ አንድነት የሚያጋድል ይመስለኛል፡፡ በአንድ መንግሥት ሥር እንተዳደር የሚለውን ግን አልቀበለውም፡፡ እኛም እንደፈለግን እንግባ እንውጣ፡፡ እነሱም እንደፈለጉ ይውጡ ይግቡ ነው፡፡ እንደ ጥሩ ጎረቤት ተሳስበን ተዋደን መኖር አለብን ነው የምለው፡፡ ብዙ የሚያቀራርበን ነገር አለን፡፡ ሕዝቡ በባህል የተሳሰረ ነው፡፡ እንደ በፊቱ እኔ እገዛሃለሁ፣ አትገዛኝም ሳይሆን በመከባበር መኖር ይቻላል፡፡ በበኩሌ  ኢትዮጵያን የሚጠላ ኤርትራዊ አለ ብዬ አላስብም፡፡ 

ሪፖርተር፡- እስርዎና የተወሰኑ ግለሰቦች የጀመሩት የእርቅ ጉዳይስ ምን ደረሰ?

አቶ ግርማ፡- የትም፡፡ በወሬ ደረጃ ነው ያለው፡፡ ሰውየውን [ኢሳያስን] ማግኘት አልተቻለም፡፡ ከወያኔ ጋር አልደራደርም ይላል፡፡ እኛን ተቀብሎ መንግሥቱን ካልተቀበለ ደግሞ አስቸጋሪ ነው፡፡ ይህም ሆኖ ግን ጥረቱ አልተቋረጠም፡፡ ከዚህ በፊት ኖርዌጂያኖችም ሞክረው ነበር፡፡ የሃይማኖት አባቶችን ይዘው ጥረዋል፡፡ እነሱ በጀመሩት መንገድ መሄድ ያስፈልጋል፡፡ እኔ በበኩሌ ሕዝቡን አውቀዋለሁ፡፡ ሕዝቡም ያውቀኛል፡፡ ይሰማኛል ብዬ ነው የጀመርኩት፡፡ ስለዚህ እንዲህ ሆነው አይቀሩም ባይ ነኝ፡፡ አንድ ቀን እውን ይሆናል፡፡ አሁን በቅርቡ ደግሞ የካቶሊክ ሊቀ ጳጳስ በዓለ ሲመት ላይም ተገኝቼ ለካርዲናሉ [አቡነ ብርሃነ ኢየሱስ] ይህንን በይፋ ነግሬያቸዋለሁ፡፡ ከእንግዲህ ወዲህ የሚጠበቅብዎ ትልቁ የቤት ሥራ ይህ ነው ብያቸዋለሁ፡፡ ኤርትራ ውስጥ ብዙ ካቶሊኮች ስለሚገኙና በቤተ ክርስቲያኒቱም ተፅዕኖ ይህ ሊሳካ ይችላል የሚል ዕምነት አለኝ፡፡ 

ሪፖርተር፡- ስለዚህ በእርስዎ የሚመራው የእርቅ ጉባዔ አሁን ወደ ካርዲናሉ ዞሯል ማለት ነው?

አቶ ግርማ፡- እኔም የዚሁ አካል ነኝ፡፡ ይህ የምተወው ጉዳይ አይደለም፡፡ ምናልባትም ከፍተኛ ደስታ የሚሰጠኝ እሱ ነው፡፡ አሁን ግን አቡኑ የደረሱበት መንፈሳዊ ሥልጣን እንዲህ ዓይነቱን ከፍተኛ ጥረት የሚጠይቅ ጉዳይን ለመፍታት የተሻለ አቅም አለው፡፡ እንግዲህ አንድ ላይ ሆነን እንጥራለን ማለት ነው፡፡ በሌላ በኩል የኢትዮጵያ መንግሥትም ድጋፍ ይጠቅመናል፡፡ ከዚህ በፊት ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለ ማርያም ደሳለኝም እዚያው አሥመራ ድረስ ሄደን እንደራደራለን ሲሉ ተናግረዋል፡፡ 

ሪፖርተር፡- በርካታ ዓመታትን ስላሳለፉበትና በኃላፊነት ስለመሩት የአቪዬሽን ተቋምስ ምን ይላሉ? አሁን የሚመለከቱት ሲቪል አቪዬሽን በጠበቁት መጠን አድጓል?

አቶ ግርማ፡- ይህን ጥያቄ ከአንድ ከአሥር ዓመት በፊት ብትጠይቀኝ ኖሮ መልሴ የተለየ ይሆን ነበር፡፡ በእኔ በኩል ሲቪል አቪዬሽንና አየር መንገዱ ዕድገታቸው አልተመጣጠነም፡፡ አቪዬሽን ስንል የበረራ ተቋሙ፣ ቴክኒክ ክፍሉና ሌላው ከበረራ ጋር የተያያዘውን ክፍል ያካትታል፡፡ በዚህ ረገድ የሚገባውን ያህል አድጓል ማለት ይከብዳል፡፡ አየር መንገዱ ግን ከሚጠበቀው በላይ ያደገ ይመስለኛል፡፡ ለዚህ ደግሞ በዓለም ላይ ብዙ መዳረሻ ያለው መሆኑና አብረውት ከተመሠረቱ አየር መንገዶች ጋር ሲወዳደር በጣም ጥሩ ሁኔታ ላይ መገኘቱ ነው፡፡ በአቪዬሽን ዳይሬክተርነቴ በእንግሊዞች ሥር የነበረውን ተቋም በመንግሥት ሥር በማድረግ ዕድገቱ እንዲፋጠን አድርጊያለሁ፡፡  የአቪዬሽን ሙያተኛ ብዙ ባልነበረበት ጊዜ እኔና የተወሰንን ሰዎች በውጭ አገር የቀሰምነውን ዕውቀት አበርክተናል፡፡ በአንድ ወቅት ከንጉሡ ጋር ያፋጠጠንን አጋጣሚ አልረሳውም፡፡ በወቅቱ እኔ የአቪዬሽን ዋና ዳይሬክተር ነበርኩና የኤርፖርት ማስፋፊያ ፕሮጀክት እንዲካሄድ ሐሳብ አቅርቤ ነበር፡፡ አንዳንድ ሚኒስትሮቻቸው ‹‹ይህ መቶ አለቃ ያለ ግርማዊነትዎ ፈቃድ እንደፈለገው እየሠራ ነው፤›› ብለው ከሰውኝ ነበር፡፡ በኋላ እሳቸው መጥተው ከተመለከቱ በኋላ፣ ‹‹ግርማዊነትዎ ይህን እኮ እርስዎ ራስዎ የሚፈልጉትና ፈቃድዎን የሰጡበት ነው፤›› ብዬአቸው ሥራው ቀጥሏል፡፡ የአቪዬሽን ዘርፍ ብዙ የተደከመበት ነበር፡፡ 

የሆነም ሆኖ አሁንም ያለበት ሁኔታ ጥሩ ይመስላል፡፡ እነፓናማን የመሳሰሉ የላቲን የአሜሪካ አየር መንገዶች ከስመዋል ሉፍታንዛም እየተንገዳገደ ይመስለኛል፡፡ አስታውሳለሁ 57ኛው የአቪዬሽን ስብሰባ በአሜሪካ ተካሂዶ ነበር፡፡ እኔም ተገኝቼ ለአሜሪካኖቹ ኢትዮጵያ ውስጥ መላውን አፍሪካ የሚያካትት ፈረንሣይኛ ተናጋሪውንም ሆነ እንግሊዘኛ ተናጋሪውን የሚወክል ‹‹ኤር አካዳሚ›› እንዲቋቋም ጠይቄያቸው፣ ‹‹በል ሂድና መንግሥትህን አስፈቅድ›› አሉኝ፡፡ እኔ እዚህ ስመለስ ወንበሬ ተነቃንቋል፡፡ አሜሪካዊ ነው ተብዬ ወጥቻለሁ፡፡ ችግሩ የእኔ መውጣት ሳይሆን እኔን የሚተካ ሰው አለመኖሩ ነበር፡፡ ‹‹እንደ እነ መቶ አለቃ ግርማ ዓይነቱ እያለ አሜሪካ እንዴት አድርጋ ኢትዮጵያን ትርዳ?›› እየተባለ ይዘፈን ነበር፡፡ እኔ ቴክኒኩን ነበር የምናገረው፡፡ ቶሎ እንደግ፣ እነዚህን ወጣቶች አስተምረን ፓይለት እናድርግ ነበር የምለው፡፡ በእርግጥ አሩሻና ኮትዲቫር በጊዜው በአፍሪካ ተጠቃሽ ነበሩ፡፡ የእኛ ዕቅድ ግን የተለየ ነበር፡፡ እናም የእኔን ቦታ የሚተካ ሰው ተፈልጎ አሜሪካ አገር ተገኘ፡፡ የኤምባሲያችን ጸሐፊ ነበር፡፡ የማይቆረቁር፣ የማይጋፋ ተብሎ መጣ፡፡ በኋላ ‹‹አንድ እብድ መቶ አለቃ የማንችለውን ነገር አምጥቶ ተቸገርን፤›› ብሏል፡፡ እኔን አውሮፕላን ሲያይ ይሰክራል ብለው አውሮፕላን የማላይበት ቦታ ሰደዱኝ፡፡ በዚህ ምክንያት የአቪዬሽን ኮሌጁን አጣን፡፡ የዛሬ ሰላሳ ዓመት ይህ ተሳክቶ ቢሆን ዛሬ ከደረስንበት እጥፍ በደረስን ነበር፡፡ አሁን አየር መንገዱ ብቻ ጎልቶ የወጣ ይመስለኛል፡፡ ሲቪል አቪዬሽኑና አየር መንገዱ ጎን ለጎን ነው ማደግ ያለበት፡፡ ምክንያቱም ፈቃጁም ሆነ የኦፕሬሽኑ ሥራ የሚሠራው በሲቪል አቪዬሽኑ ነው፡፡ ውስጡን ብዙ ለማወቅ ስላልፈለግኩ ብዙ አላውቀውም፡፡ የምሰማው ግን ጥሩ ይመስላል፡፡ በናቪጌሽን በኩል ያስመጧቸው ቴክኖሎጂዎች አሉ፡፡ በኤር ትራፊክ ኮንትሮል በኩልም ጥሩ ይመስለኛል፡፡ ያ ያበላሸነው አጋጣሚ ግን ሁሌም ይፀፅተኛል፡፡ እሱ ነበር የበለጠ ቦታ የሚያደርሰን፡፡

ሪፖርተር፡- ከሚደክሙባቸው ጉዳዮች አንዱ የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ሐውልት በአፍሪካ ኅብረት ግቢ ውስጥ እንዲቆም መጣር ነበር፡፡ እሱስ ከምን ደረሰ?

አቶ ግርማ፡- ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለ ማርያም ደሳለኝ የኅብረቱ ሊቀመንበር ሆኖ በተመረጠበት ወቅት ይህን ጉዳይ አጥብቆ እንዲይዘው ነግሬው ነበር፡፡ በቀድሞው የደቡብ አፍሪካ ፕሬዚዳንት ታቦ ምቤኪ የሚመራ ፓናልም (ቡድንም) ተቋቁሞ ጥረት እየተደረገ ነው፡፡ ጥያቄው ለአፍሪካ ኅብረት ኮሚሽነር ቀርቦ ምላሹን እየተጠባበቅን ነው፡፡ ለክዋሜ ንክሩማህ ሐውልት ቆሞ ለግርማዊ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ አለመቆሙ ትክክል አይደለም፡፡ በበኩሌ ለአፍሪካ አንድነት ዕውን መሆን የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ሚና ወሳኝ ነበር፡፡ ግዮን ሆቴልን እኮ ለእነሱ ብለው ነበር ያስገነቡት፡፡ የአፍሪካ አንድነት መሰብሰቢያንም እሳቸው ናቸው ያሠሩት፡፡ በምንም መሥፈርት ክዋሜ ንክሩማህ ከቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የገነነ ክብር አልነበራቸውም፡፡ እሳቸው በደከሙበት ንኩሩማህ የአገሩ ባለሀብት ሆኖ መቀመጡ ትክክል አይደለም፡፡

ሪፖርተር፡- ምናልባት በፓን አፍሪካኒዝም እንቅስቃሴ የንክሩማህ ሚና የተለየ እንደነበር መገለጹ ይሆን?

አቶ ግርማ፡- በፓን አፍሪካኒዝም እንቅስቃሴም ቢሆን የአፄ ኃይለ ሥላሴ ሚና ከፍተኛ ነበር፡፡ እንዲያውም ክዋሜ ንክሩማህ ከፓን አፍሪካ እንቅስቃሴ በፊት በሞኖሮቪያው ግሩፕ ነበር፡፡ ስለዚህ የአፍሪካ አንድነትን ካነሳን የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴን ያህል የደከመ ያለ አይመስለኝም፡፡ ለዚህ ነው ሐውልት ሊቆምላቸው ይገባል የምንለው፡፡ 

ሪፖርተር፡- ሐውልቱ እንዲቆም የታሰበው በአዲሱ የኅብረቱ ግቢ ነው ወይስ በቀድሞው?

አቶ ግርማ፡- ከተሳካልን እሳቸው ባስገነቡት የአፍሪካ አንድነት አዳራሽ ግቢ ውስጥ አፍሪካ ጎዳና ላይ ከሚገኘው አምፊ ቴአትር አጠገብ ነው፡፡ አዲሱማ የቻይና ነው፡፡ የአፍሪካ አንድነት ታሪክ ጅማሬ ያለውና የእሳቸውም ውርስ (ሌጋሲ) መታሰብ ያለበት በቀድሞው ግቢ ነው፡፡ ያማ የቻይና ነው፡፡ ለክብሩም ደግሞ ራሳችን ባስገነባነው ቦታ ነው መሆን ያለበት፡፡

ሪፖርተር፡- ከቤተ መንግሥት ከለቀቁ በኋላ ከጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለ ማርያምና ከፕሬዚዳንት ዶ/ር ሙላቱ ተሾመ ጋር ይገናኛሉ?

አቶ ግርማ፡- ከኃይለ ማርያም ጋር አንድ ሁለቴ ተገናኝተን ነበር፡፡ ያው የተነጋገርነው ቀደም ሲል በገለጽኩት የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ሐውልት ጉዳይ ላይ ነበር፡፡ ምላሽ አልሰጠኝም፡፡ ከዶ/ር ሙላቱ ተሾመ ጋር አንድ ጊዜ ሚሊኒየም አዳራሽ በነበረ የአዛውንቶች ስብሰባ ላይ ተገናኝተናል፡፡ ዋንጫም ሸልሞኛል፡፡ እኔ በሆነው ባልሆነው እሸለማለሁ ዕድለኛ ነኝ፡፡

ሪፖርተር፡- ከቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ ጋርስ የነበርዎ ቅርበት ምን ይመስላል? ከሥራ ውጭ የነበራችሁ ማኅበራዊ ሕይወትስ?

አቶ ግርማ፡- ከመለስ ጋር ብዙ ጊዜ አሳልፈናል፡፡ እሱ ‹‹ምሳ ብላ››፣ ‹‹እራት ብላ›› ይለኛል፡፡ እኔም ‹‹ቡና ጠጣ›› እለው ነበር፡፡ ተልዕኮውን የሚያውቅ ሰው ነበር፡፡ ላመነበት ነገር ይታገላል፡፡ አምኖም ያሳምናል፡፡ በሌላ በኩል ጨዋታም ያውቃል፡፡ አንድ ጊዜ አትሌቶችን ስንሸኝ ለደራርቱ ይመስለኛል ‹‹ይኼ ቦታ ቀላል አይምሰልሽ የኔን ፀጉር መልጦ የእሳቸውንም እግር ሰብሯል፤›› ብሎ አስቋታል፡፡ ሁሉንም ዓይነት ጨዋታ ያውቃል፡፡ ቀላሉንም ከባዱንም፡፡ እኔን በተለየ መልኩ ያከብረኛል፡፡ ‹‹እዚህ ዞር ዞር ብዬ ልምጣ፤›› ይለኛል፡፡ ‹‹ዓላግባብ ግዴታ ውስጥ እንዳትገባ፤›› እለዋለሁ፡፡ ብቻ ያሳዝናል፡፡ ያለ ዕድሜው ነው ያለፈው፡፡ 57 ዓመት ማለት ትንሽ ነው፡፡ አንዳንድ ጊዜ ላለመስማማትም እንስማማለን፡፡ እንከባበር ነበር፡፡ የመለስ ተሰጥኦ በቀላሉ የሚተካ አይደለም፡፡ ምንም ማድረግ አይቻልም፡፡ 

ሪፖርተር፡- በፕሬዚዳንትነትዎ ከአቶ መለስ ጋር የተከራከራችሁባቸው ጉዳዮች ይኖሩ ይሆን?

አቶ ግርማ፡- እንግዲህ ከፕሬዚዳንቱ እናንተ ምን እንደምትጠብቁ አላውቅም፡፡ በበኩሌ ያስደስቱኝን ነገሮች አሳክቻለሁ፡፡ የሞት ፍርድን ማስቀረት ቀላል አይደለም፡፡ ሌላ ቅር የሚለኝ አንድ ነገር ፕሬዚዳንቱ አንድ ሕግ ከፓርላማ መጥቶለት በ15 ቀናት ውስጥ ካልፈረመ ወይም ደግሞ ካልተቃወመ ሕግ ሆኖ ይወጣል የሚለው ነው፡፡ እኔ ግን ፈጣን ስለሆንኩ የሚታረም ነገር ካለው ቶሎ እንዲስተካከል አስተያየት አካትቼ እልካለሁ፡፡ ካልሆነም ተቃውሞዬን እገልጻለሁ፡፡ በዚህ ነበር መለስን የምሸውደው፡፡ 

ሪፖርተር፡- በቀድሞውና በአሁኑ ጠቅላይ ሚኒስትር መካከል የሚታየዎት ልዩነት ምንድነው?

አቶ ግርማ፡- እገሌ ይበልጣል፣ እገሌ ያንሳል አልልም፡፡ ሁለቱም የተለያየ ሰብዕናና የዕውቀት ዝንባሌ ነው ያላቸው፡፡ መለስ በተፈጥሮ ብልህ ይመስለኛል፡፡ በዚያ ላይ የረቀቀ ፖለቲከኛ ነው፡፡ ኃይለ ማርያም ጥሩ እየሠራ ይመስለኛል፡፡ 

ሪፖርተር፡- ዘንድሮ አምስተኛው አገር አቀፍ ምርጫ ይካሄዳል፡፡ በዚህ ሥርዓት ውስጥ ከተመለከቷቸው ምርጫዎች አንፃር እንዴት ይመዝኑታል?

አቶ ግርማ፡- የዘንድሮ ምርጫ ትንሽ ግራ የሚያጋባ ነው፡፡ በሥልጣን ያለው ፓርቲ ሥልጣኑን ማጣት አይፈልግም፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ተቃዋሚዎቹ ብዙም ጠንካራ እንቅስቃሴ እያደረጉ አይመስሉም፡፡ ይኼን ያህል ጠንካራ ተቃዋሚ ያለ አይመስለኝም፡፡ ስለዚህ ኢሕአዴግ የሚያሸንፍ ይመስለኛል፡፡ 

ሪፖርተር፡- በተቃዋሚዎች ላይ የሚመለከቱት ድክመት ምንድነው? በኢሕአዴግስ በኩል?

አቶ ግርማ፡- ኢሕአዴግ ቀደም ብሎ ነው ዝግጅቱን የጀመረው፡፡ እነ ኃይለ ማርያም ቀድመው ሕዝቡን ያነቃቁት ይመስለኛል፡፡ በተቃዋሚዎች ዘንድ ኢሕአዴግ ተሸንፎ በምርጫ የሚወርድ አይመስላቸውም፡፡ በዚያ ላይ የፖሊሲ አማራጭ በጥሩ ሁኔታ አያቀርቡም፡፡ የኢሕአዴግን ፖሊሲ ዘርዝረው አማራጭ አያቀርቡም፡፡ ይህም ሆኖ ሁኔታው ረብሻንና አለመረጋጋትን አስቀርቷል፡፡ እንዲህ ዓይነቱ ሁኔታ መፈጠር የለበትም ባይ ነኝ፡፡ ለአገሪቱ የሚጠቅማት የክርክር መድረክ ነው፡፡ 

ሪፖርተር፡- በሥልጣን ዘመንዎም ሆነ በሕይወት ታሪክዎ የኢትዮጵያ ሕዝብ በምን እንዲያስታውስዎ ይፈልጋሉ?

አቶ ግርማ፡- በፕሬዚዳንትነት ዘመኔ ከሚገባው በላይ የሠራሁ ይመስለኛል፡፡ ፕሬዜዳንቱ ከሚጠበቅበት በላይ ሠርቷል ብዬ አምናለሁ፡፡ 23 ሰው ከሞት ፍርድ አትርፌያለሁ፡፡ ይኼ ብዙ ሰዎችን ያነጋገረ ይመስለኛል፡፡ እነሱ ገዳይ ሆኑና እኛ ገዳይ መሆን የለብንም፡፡ ብዙ ጊዜ እኔ የራሴ መንገድ አለኝ፡፡ ያዋጣኛል፡፡ ተከስሼ ሄጄ ረትቼ መጥቻለሁ፡፡ ይሁንና በዚህ ልታወስ፣ በዚህ አልታወስ አልልም፡፡ የጀመርኩትን የደን ልማት እገፋበታለሁ፡፡ በላንጋኖ አካባቢ ጠፍቶ የነበረው የደን ሽፋን በሰባት ዓመት ውስጥ ከፍተኛ ለውጥ አሳይቷል፡፡ በረሃነት የሚባል ነገር እንዳይመጣ እንታገላለን፡፡ ከዚህ ውጪ ያሉ ጉዳዮችንም እቀጥልባቸዋለሁ፡፡ ብዙ የምለው ነገር የለም፡፡ በአጠቃላይ የፕሬዚዳንትነት ዘመኔን መለስ ብዬ ሳየው መልካም እንደነበር ይሰማኛል፡፡ ሕዝቡ ደግሞ እንደመሰለው ይመለከተዋል ነው የምለው፡፡